بازار اوراق قرضه بزرگترین بازار اوراق بهادار در جهان است و به سرمایهگذاران گزینههای سرمایهگذاری بیشماری را ارائه میدهد. بسیاری از سرمایهگذاران با بخشهایی از بازار اوراق قرضه آشنایی دارند، اما با افزایش تعداد محصولات جدید در این بازار، حتی کارشناسان خبره اوراق قرضه نیز با مشکل دنبال کردن و پیگیری تمام جزئیات مواجه میشوند.
اوراق قرضه که در گذشته به عنوان راهی برای کسب بهره و حفظ سرمایه دیده میشد، اکنون به یک بازار جهانی ۱۰۰ تریلیون دلاری تبدیل شده است. این بازار میتواند مزایای بالقوه زیادی برای سبدهای سرمایهگذاری داشته باشد، از جمله بازدهی جذاب.
در ادامه این مقاله از آرکا کوین ، به بررسی کامل اوراق قرضه و انواع آن میپردازیم تا بتوانید به کمک این اوراق بهادار معاملات بهتری داشه باشید.
اوراق قرضه چیست؟
اوراق قرضه در واقع یک وام است که توسط دولتها، شرکتها یا سازمانهای عمومی مانند شهرداریها منتشر میشود. هنگامی که این نهادها به پول نقد نیاز دارند، از طریق فروش اوراق قرضه، از سرمایهگذاران وام دریافت میکنند. در واقع، هر اوراق قرضه یک قرارداد است که در آن، صادرکننده متعهد میشود مبلغی را به عنوان اصل پول، در تاریخ خاصی که سررسید نامیده میشود، به خریدار اوراق قرضه بازپرداخت کند.
علاوه بر این، صادرکننده باید سود یا همان نرخ کوپن را که معمولا هر شش ماه یا سالانه پرداخت میشود، به دارنده اوراق قرضه بپردازد. نرخ کوپن معمولا براساس ریسک صادرکننده و محیط نرخ بهره تعیین میشود.
بنابراین، اوراق قرضه در واقع یک قرارداد وام است که در آن، سرمایهگذار، مبلغی را به صادرکننده قرض میدهد و در ازای آن، صادرکننده سود را دریافت میکند و در نهایت اصل پول را در سررسید پس میدهد.
اوراق قرضه چگونه کار میکند؟
فرض کنید یک شرکت میخواهد برای ساخت یک کارخانه جدید به ارزش ۱ میلیون دلار، اوراق قرضه منتشر کند. این شرکت ممکن است تصمیم بگیرد ۱۰۰۰ اوراق قرضه را به ارزش هر کدام ۱۰۰۰ دلار به سرمایهگذاران بفروشد.
در این حالت، «ارزش اسمی» هر اوراق قرضه ۱۰۰۰ دلار است. شرکت صادرکننده اوراق قرضه، یک نرخ سود سالانه که به آن «کوپن» گفته میشود را تعیین میکند، به عنوان مثال ۵ درصد در سال. همچنین زمانی را برای بازپرداخت اصل پول یعنی ۱ میلیون دلار مشخص میکند، مثلاً ۵ سال. زمان سررسید اوراق قرضه پس از ۵ سال فرا میرسد و شرکت باید ۱۰۰۰ دلار ارزش اسمی را به هر دارنده اوراق قرضه بازپرداخت کند.
طول زمان سررسید اوراق قرضه نقش مهمی در میزان ریسک و بازده احتمالی سرمایهگذار دارد. یک اوراق قرضه ۱ میلیون دلاری که در ۵ سال بازپرداخت میشود، معمولا ریسک کمتری نسبت به اوراق قرضهای دارد که در ۳۰ سال بازپرداخت میشود. زیرا در یک بازه ۳۰ ساله، عوامل بیشتری میتوانند بر توانایی صادرکننده در پرداخت به سرمایهگذاران تاثیر منفی بگذارند.
نکات کلیدی در مورد نحوه کارکرد اوراق قرضه
- سررسید طولانیتر برای اوراق قرضه = ریسک بیشتر: هرچه زمان سررسید اوراق قرضه طولانیتر باشد، احتمال وقوع رویدادهایی که میتواند توانایی صادرکننده در بازپرداخت اصل و سود را تحت تاثیر قرار دهد، بیشتر است.
- ریسک بیشتر = نرخ سود (کوپن) بالاتر: برای جبران ریسک بالاتر در اوراق قرضه بلند مدت، صادرکنندگان باید نرخ سود یا کوپن بالاتری برای آنها در نظر بگیرند تا سرمایهگذاران را جذب کنند.
- نرخ سود بالاتر = بازده بیشتر برای سرمایهگذار: سرمایهگذاران با پذیرفتن ریسک بیشتر در اوراق قرضه بلندمدت، میتوانند از طریق نرخ سود یا کوپن بالاتر آن، بازده سرمایهگذاری بیشتری کسب کنند.
- ریسک اعتباری هر اوراق قرضه: ریسک اعتباری یا تعهدنامه، این احتمال را نشان میدهد که شاید صادرکننده اوراق قرضه نتواند در زمان سررسید، مبلغ اصلی وام را به همراه سود مربوط به سرمایهگذاران بازپرداخت کند.
- رتبهبندی ریسک اعتباری توسط شرکتهای مستقل: شرکتهای ارزیابی اعتباری مستقل، ریسک عدم بازپرداخت صادرکنندگان اوراق قرضه را ارزیابی و رتبهبندی اعتباری آنها را منتشر میکنند.
- رتبهبندی میزان اعتبار= تعیینکننده نرخ سود: رتبهبندی اعتباری پایینتر به معنای ریسک بیشتر است، بنابراین صادرکننده باید نرخ سود بالاتری برای اوراق قرضه خود پرداخت کند.
- معامله سودآور در برابر ریسک: سرمایهگذارانی که اوراق قرضه با رتبه اعتباری پایینتر میخرند، بازده بیشتری کسب میکنند اما در عوض ریسک بیشتری از عدم بازپرداخت توسط صادرکننده را متحمل میشوند.
اصطلاحات کلیدی در اوراق قرضه
در ادامه، برخی از مهمترین اصطلاحات کلیدی مرتبط با اوراق قرضه را بررسی خواهیم کرد.
- سررسید (Maturity): تاریخ مشخصی که تا آن زمان، اصل وام شما باید بازپرداخت شود. این تاریخ در ابتدای دوره اوراق قرضه تعیین میشود و میتواند از یک روز تا ۱۰۰ سال متغیر باشد، اگرچه اکثر اوراق قرضه بلندمدت حدود ۳۰ سال سررسید دارند.
- ارزش اسمی (Face value): این مبلغ، ارزش اوراق قرضه شما در تاریخ سررسید است. گاهی اوقات به آن «ارزش پار» (Par value) اوراق قرضه نیز گفته میشود و برای تعیین مبلغ پرداختهای سود تا زمان سررسید اوراق قرضه استفاده میشود. بد نیست بدانید که اکثر اوراق قرضه در مضارب ۱۰۰۰ دلار منتشر میشوند.
- کوپن (Coupon): نرخ سود سالانه پرداختی برای پول قرضگرفتهشده، معادل درصدی از ارزش اسمی اوراق قرضه است. این مبلغ معمولاً به صورت نیمساله پرداخت میشود.
- قیمت (Price): بالاترین مبلغی که سرمایهگذاران حاضر به پرداخت برای یک اوراق قرضه موجود هستند.
- بازده (Yield): بازدهی که سرمایهگذار میتواند انتظار دریافت آن را از سود اوراق قرضه داشته باشد.
- اوراق قرضه قابل فراخوان (Callable bond): این نوع اوراق قرضه به ناشر حق میدهد تا زودتر از مدت کامل اوراق قرضه، بدهی خود را به دارنده اوراق قرضه بازپرداخت کند.
- اوراق قرضه قابل فروش (Put bond): این نوع اوراق قرضه به سرمایهگذار حق میدهد بازپرداخت زودهنگام اصل سرمایه را درخواست و عملاً وام را لغو کند.
- اوراق قرضه با نرخ شناور (Floating-rate bonds): همه اوراق قرضه، اوراق با درآمد ثابت نیستند. پرداختهای سود برخی از اوراق قرضه، بر اساس نرخهای کوتاهمدت مرجع یا حتی قیمت یک کالا تغییر میکند.
- اوراق قرضه بدون کوپن (Zero coupon bond): این اوراق قرضه، پرداختهای سود دورهای ندارند. در عوض، بازده نقدی این اوراق در سررسید است.
رابطه بین قیمت اوراق قرضه و نرخ بهره
قیمت یک اوراق قرضه رابطه معکوسی با نرخ بهره دارد. یعنی هنگامی که نرخ بهره افزایش مییابد، قیمت اوراق قرضه کاهش پیدا میکند. این کاهش قیمت به این دلیل است که نرخ سود اوراق قرضه با نرخهای بهره جدید در بازار همسان شود.
صادرکننده یک اوراق قرضه با نرخ سود ثابت، متعهد میشود که بر اساس ارزش اسمی اوراق قرضه، کوپن یا سود را پرداخت کند. برای یک اوراق قرضه با ارزش اسمی ۱۰۰۰ دلار و کوپن سالانه ۱۰ درصد، صادرکننده باید هر سال ۱۰۰ دلار به دارنده اوراق قرضه بپردازد.
نرخ بهره ۱۰ درصدی
اگر نرخ بهره بازار نیز در زمان انتشار این اوراق قرضه ۱۰ درصد باشد، سرمایهگذار برای سرمایهگذاری در اوراق قرضه شرکت یا دولت تفاوتی نمیبیند، زیرا هر دو ۱۰۰ دلار سود خواهند داشت.
نرخ بهره ۵ درصدی
اما اگر نرخ بهره به ۵ درصد کاهش یابد، سرمایهگذار فقط میتواند ۵۰ دلار از اوراق قرضه دولتی را دریافت کند، در حالی که از اوراق قرضه شرکت همچنان ۱۰۰ دلار دریافت خواهد کرد.
بنابراین، هنگامی که نرخ بهره در بازار کاهش مییابد، سرمایهگذاران، قیمت اوراق قرضه شرکتها را افزایش میدهند تا جایی که با پرداخت مبلغی اضافه بر ارزش اسمی (اضافهقیمت)، نرخ سود واقعی آن اوراق قرضه با نرخ بهره جدید در بازار برابر شود. در این مثال، اوراق قرضه با قیمت ۲۰۰۰ دلار معامله میشود تا کوپن ۱۰۰ دلار، ۵ درصد بازده داشته باشد.
نرخ بهره ۱۵ درصدی
از طرف دیگر، اگر نرخ بهره در بازار افزایش یابد، مثلا از ۱۰٪ به ۱۵٪ برسد، سرمایهگذاران میتوانند ۱۵۰ دلار سود از یک اوراق قرضه ۱۰۰۰ دلاری دولتی دریافت کنند. در این شرایط، آنها دیگر تمایلی به خرید اوراق قرضه ۱۰۰۰ دلاری شرکتی با کوپن ۱۰۰ دلار (۱۰٪) ندارند.
درنتیجه، قیمت این اوراق قرضه شرکتی تا جایی کاهش مییابد که بازده آن با نرخ بهره ۱۵٪ در بازار برابر شود. در این مثال، قیمت تا ۶۶۶٫۶۷ دلار کاهش مییابد تا اوراق قرضه با کوپن ۱۰۰ دلار، ۱۵٪ بازده داشته باشد (۱۰۰ دلار بر روی ۶۶۶٫۶۷ دلار).
نحوه قیمتگذاری بازار اوراق قرضه
قیمتهای اوراق قرضه در بازار، به صورت درصدی از ارزش اسمی اوراق قرضه نمایش داده میشوند. سادهترین راه برای درک قیمتهای اوراق قرضه این است که یک صفر به قیمت ارائه شده در بازار اضافه کنیم.
به عنوان مثال:
- اگر یک اوراق قرضه در بازار با قیمت ۹۹ نمایش داده شود، قیمت آن ۹۹۰ دلار برای هر ۱۰۰۰ دلار ارزش اسمی است.
- اگر اوراق قرضه با قیمت ۱۰۱ معامله شود، هزینه آن ۱۰۱۰ دلار برای هر ۱۰۰۰ دلار ارزش اسمی است.
- اگر اوراق قرضه با قیمت ۱۰۰ معامله شود، هزینه آن ۱۰۰۰ دلار برای هر ۱۰۰۰ دلار ارزش اسمی است.
نکته: اکثر اوراق قرضه کمی زیر قیمت اسمی منتشر میشوند و سپس میتوانند بسته به نرخ بهره، اعتبار یا سایر عوامل، در بازار ثانویه بالاتر یا پایینتر از قیمت اسمی معامله شوند.
عوامل تاثیرگذار در قیمت اوراق قرضه
اوراق قرضه پس از انتشار میتوانند در بازار ثانویه خرید و فروش شوند. برخی از این اوراق قرضه به بورسهای رسمی ورود پیدا میکنند، اما بخش عمده معاملات اوراق قرضه توسط معاملهگران و تریدرهای بزرگ انجام میشود.
دو عامل اصلی تعیینکننده قیمت اوراق قرضه در بازار ثانویه (بازار آزاد) عبارتند از:
- نرخ بازده اوراق قرضه: بازده، سود سالانه واقعی است که سرمایهگذار انتظار دارد در صورت نگهداری اوراق قرضه تا سررسید دریافت کند. به طور کلی، بازده بر اساس قیمت خرید و سود سالانه (کوپن) اوراق قرضه محاسبه میشود. هرچه قیمت اوراق قرضه بالاتر باشد، بازده آن کمتر خواهد بود.
- نرخ بهره حاکم در بازار: همانطور که گفتیم، قیمت اوراق قرضه همیشه در جهت معکوس نرخ بهره بازار حرکت میکند. زمانی که نرخ بهره کاهش مییابد، اوراق قرضه قدیمی که با نرخ بهره بالاتر فروخته شدهاند، ارزشمندتر شده و با قیمت بالاتر (پریمیوم) در بازار ثانویه معامله میشوند.
انواع مختلف اوراق قرضه
به طور کلی، اوراق قرضه دولتی و شرکتی همچنان بزرگترین بخشهای بازار اوراق قرضه هستند، اما انواع دیگر اوراق قرضه، از جمله اوراق بهادار با پشتوانه رهن، نقشهای حیاتی در تأمین مالی برخی بخشها، مانند مسکن و برآورده کردن نیازهای سرمایهگذاری خاص را ایفا میکنند.
۱- اوراق قرضه دولتی
اوراق قرضه دولتی یکی از انواع گسترده اوراق قرضه است که توسط دولتهای مرکزی کشورها منتشر میشود. در واقع، دولتها با انتشار این اوراق قرضه، از مردم و سرمایهگذاران وام دریافت میکنند. پول حاصل از فروش این اوراق، برای تأمین هزینههای دولت مانند پرداخت حقوق کارکنان و اجرای پروژههای عمرانی و زیرساختی استفاده میشود.
اوراق قرضه مصون از تورم، نوع خاصی از اوراق قرضه هستند که برخی دولتها منتشر میکنند. هدف این اوراق، محافظت از سرمایهگذاران در برابر کاهش ارزش پول ناشی از تورم است. در این نوع اوراق، مبلغ سود یا حتی اصل پول، به صورت دورهای و با توجه به نرخ تورم افزایش مییابد. به عبارت دیگر، بازده این اوراق با نرخ تورم تعدیل میشود تا سرمایهگذار بتواند بازده واقعی کسب کند.
اوراق قرضه مصون از تورم، در مقایسه با اوراق قرضه معمولی، میتوانند ریسک بیشتری داشته باشند. دلیلش هم این است که نرخ بهره واقعی که بر اساس سود این اوراق محاسبه میشود، نسبت به نرخ بهره اسمی اوراق قرضه عادی، سریعتر تغییر میکند.
۲- اوراق قرضه شرکتی
اوراق قرضه شرکتی، بعد از اوراق قرضه دولتی، بزرگترین بخش بازار اوراق قرضه را تشکیل میدهند. شرکتها با انتشار این اوراق، وام میگیرند تا بتوانند کسب و کار خود را گسترش دهند یا پروژههای جدیدی را شروع کنند.
اوراق قرضه شرکتی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
- اوراق قرضه با درجه سرمایهگذاری: اوراق قرضه با درجه سرمایهگذاری، آن دسته از اوراق قرضهای هستند که توسط شرکتهای دارای وضعیت مالی مستحکم و با ثبات منتشر میشوند. این شرکتها، ریسک ناتوانی در بازپرداخت اصل و سود اوراق قرضه در زمان سررسید را بسیار اندک میدانند.
- اوراق قرضه سفتهبازانه: در مقابل، اوراق قرضه سفتهبازانه یا به اصطلاح اوراق قرضه پربازده و حتی اوراق قرضه “زباله”، توسط شرکتهایی صادر میشوند که از نظر کیفیت اعتباری در سطح پایینتری قرار دارند و احتمال نکول تعهدات خود را به مراتب بالاتر از شرکتهای مشمول درجه سرمایهگذاری، میبینند.
۳- اوراق بهادار با پشتوانه رهن (MBS)
این دسته از اوراق قرضه، مبتنی بر پرداختهای وام مسکن مالکان خانهها هستند. بانکها و مؤسسات مالی ارائهدهنده وام مسکن، معمولاً این وامها را به نهاد دیگری میفروشند که آنها را در قالب اوراق بهاداری با نرخ سودی مشابه نرخ وام مسکن، بستهبندی میکند.
اوراق بهادار با پشتوانه رهن، همانند سایر انواع اوراق قرضه، نسبت به نوسانات نرخ بهره حساس هستند و با افزایش نرخها، ارزش خود را از دست میدهند. به ویژه اوراق بهادار با پشتوانه وامهای با نرخ ثابت، به نرخ بهره حساسترند؛ زیرا با کاهش نرخها، وامگیرندگان ممکن است وام خود را زودتر بازپرداخت کنند یا آن را تمدید نمایند که این امر موجب بازپرداخت زودتر از موعد اوراق بهادار میشود.
سرمایهگذاران چگونه از اوراق قرضه کسب درآمد میکنند؟
سرمایهگذاران در اوراق قرضه، علاوهبر انتظار تا زمان سررسید برای دریافت اصل سرمایه، دو روش دیگر برای کسب درآمد در اختیار دارند:
- دریافت سود: اوراق قرضه در طول دوره زمانی تا سررسید، به طور منظم سود پرداخت میکنند. سرمایهگذار با خرید اوراق قرضه و نگهداری آن تا سررسید، میتواند از پرداختهای دورهای سود بهرهمند شود.
- کسب سود سرمایهای: بسیاری از سرمایهگذاران، اوراق قرضه را تا سررسید نگه نمیدارند. آنها ممکن است تصمیم بگیرند قبل از موعد سررسید، اوراق قرضه خود را در بازار بفروشند. اگر قیمت فروش اوراق قرضه بالاتر از قیمت خرید اولیه باشد، سرمایهگذار سود سرمایهای کسب میکند. برای مثال، اگر اوراق قرضهای به قیمت ۱۰۰۰ دلار خریداری شده و به قیمت ۲۰۰۰ دلار فروخته شود، سرمایهگذار ۱۰۰۰ دلار سود سرمایهای به دست میآورد. البته اگر قیمت فروش پایینتر از قیمت خرید باشد، سرمایهگذار متحمل زیان سرمایهای خواهد شد.
جمعبندی
اوراق قرضه ، ابزارهای سرمایهگذاری با درآمد ثابت هستند که توسط شرکتها، دولتها و سایر نهادها برای جمعآوری سرمایه جهت تأمین مالی پروژهها و عملیات خود منتشر میشوند. در واقع، سرمایهگذارانی که اوراق قرضه میخرند، به ناشر آن وام میدهند و در ازای این وام، به صورت دورهای سود دریافت میکنند که به آن کوپن گفته میشود. همچنین، در زمان سررسید اوراق قرضه، اصل سرمایه به سرمایهگذار بازپرداخت میشود.
اوراق قرضه انواع مختلفی دارند و بر اساس ویژگیهایی مانند نوع ناشر (شرکت، دولت یا نهاد)، زمان سررسید، نرخ کوپن و میزان ریسک اعتباری از یکدیگر متمایز میشوند. به طور کلی، اوراق قرضه به دو دسته معمولی و پیچیده تقسیم میشوند.
به طور خلاصه، اوراق قرضه به دلیل ماهیت درآمد ثابت و نقش مهمی که در متنوعسازی پورتفوی سرمایهگذاری ایفا میکنند، بخش جداییناپذیر بازارهای مالی محسوب میشوند و درک درستی از ویژگیها و انواع آنها برای هر سرمایهگذار ضروری است.
سؤالات متداول
اوراق قرضه چگونه کار میکنند؟
اوراق قرضه در واقع وامی از سرمایهگذار به یک شرکت، دولت، شهرداری یا سایر نهادهاست. در ازای سرمایهگذاری، نهاد مربوطه موافقت میکند که در طول یک دوره زمانی مشخص، با نرخ بهره ثابتی، پول سرمایهگذار را بازپرداخت کند.
چگونه میتوان اوراق قرضه را خریداری کرد؟
بسته به نوع اوراق قرضه، میتوانید آنها را از طریق کارگزاران یا صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله در بورس بخرید. ممکن است نیاز باشد
نرخ کوپن برای اوراق قرضه چیست؟
نرخ کوپن صرفا اصطلاح دیگری برای نرخ بهره اوراق قرضه است.
