Layer 2 چیست؟ آشنایی با شبکه لایه دوم اتریوم

اتریوم به عنوان دومین بلاکچین بزرگ جهان و ستون اصلی بسیاری از پروژه های دیفای، NFT و قراردادهای هوشمند، در طول سال های گذشته با چالش های جدی مقیاس پذیری مواجه شده است. این شبکه اگرچه توانایی های خارق العاده ای در ایجاد اکوسیستم غیرمتمرکز دارد، اما محدودیت هایی مانند کارمزد بالا، سرعت پایین تراکنش ها و ازدحام شبکه باعث شده که توسعه دهندگان به دنبال راه حل های جدید باشند. یکی از مهم ترین راهکارهایی که معرفی شد، شبکه های لایه دوم اتریوم (Layer 2) هستند. اما واقعاً Layer 2 چیست و چرا درک آن برای آینده صنعت بلاکچین و به خصوص برای سرمایه گذاران و فعالان بازار اهمیت دارد؟ در این مقاله به طور جامع به بررسی این مفهوم می پردازیم.

• برای افرادی که به دنبال فرصت‌ های جدید در بازار رمزارزها هستند، آشنایی با این مفاهیم می‌ تواند در سرمایه‌ گذاری ارز دیجیتال هوشمندانه نقش مهمی ایفا کند.

Layer 2 چیست و چرا اهمیت دارد؟

لایه دوم مجموعه ای از پروتکل ها و فناوری هاست که روی شبکه اصلی اتریوم (لایه اول) ساخته می شوند و وظیفه دارند مشکلاتی مانند سرعت پایین و کارمزد بالا را حل کنند. در معماری شبکه های لایه دوم، اصل بر این است که تمامی تراکنش ها و محاسبات به طور مستقیم بر روی زنجیره اصلی ثبت نشوند. در واقع، بخش عمده ای از عملیات محاسباتی و تبادل داده در محیطی خارج از لایه اول صورت می گیرد و تنها داده های فشرده و نتیجه نهایی این فرآیندها به بلاکچین اصلی منتقل می شود. این شیوه سبب می شود حجم اطلاعاتی که باید در لایه اول ذخیره گردد، کاهش یافته و فشار محاسباتی بر روی نودهای شبکه اصلی کمتر شود.

به طور مثال، در صورتی که هزار تراکنش هم زمان در یک برنامه غیرمتمرکز اجرا شود، در لایه اول لازم است تمامی این تراکنش ها به صورت جداگانه پردازش و ذخیره سازی شوند. اما در لایه دوم، تمامی این تراکنش ها ابتدا در خارج از زنجیره اصلی پردازش شده و سپس در قالب یک بسته داده (Batch) یا اثبات رمزنگاری شده (Proof) به لایه اول ارسال می شوند. بلاکچین اصلی تنها این بسته نهایی را ثبت کرده و دیگر نیازی به پردازش تک تک تراکنش ها ندارد.

این ساختار علاوه بر کاهش ازدحام شبکه، باعث می شود هزینه گس برای کاربران به شکل محسوسی پایین بیاید و سرعت تأیید تراکنش ها افزایش پیدا کند. با وجود این، امنیت همچنان حفظ می شود؛ زیرا لایه دوم برای اعتبارسنجی نهایی همچنان به اجماع و چارچوب امنیتی لایه اول متکی است. بدین ترتیب، لایه دوم نقش یک لایه عملیاتی مکمل را ایفا می کند که ضمن ارتقای مقیاس پذیری و بهبود تجربه کاربری، اصول امنیتی شبکه اصلی را نیز تضمین می نماید.

این رویکرد باعث افزایش مقیاس پذیری می شود و تجربه کاربری بهتری برای میلیون ها نفر ایجاد می کند.

• برای کسانی که قصد ورود به بازار رمزارزها دارند، دریافت مشاوره ارز دیجیتال می‌ تواند در انتخاب شبکه‌ ها و استراتژی‌ های مناسب سرمایه‌ گذاری کمک شایانی کند.

اهمیت لایه دوم را می توان در سه محور اساسی خلاصه کرد:

1. مقیاس پذیری: توانایی پردازش هزاران تراکنش در ثانیه.
2. کاهش کارمزد: پایین آوردن هزینه تراکنش ها برای کاربران خرد.
3. کاربرد پذیری گسترده: فراهم کردن شرایط برای اجرای برنامه های غیرمتمرکز (dApps) در مقیاس وسیع.

مشکلات لایه اول اتریوم و ضرورت پیدایش لایه دوم

پیش از ورود به جزئیات، باید بدانیم که چرا اتریوم نیاز به لایه دوم اتریوم پیدا کرد. اتریوم به عنوان یک بلاکچین عمومی از مکانیزم اجماع استفاده می کند و اکثر نودها باید تراکنش ها را تأیید کنند. این ویژگی امنیت بالایی ایجاد می کند اما در مقابل، ظرفیت پردازشی شبکه را محدود می سازد.

• برای دنبال کردن اخبار و تحلیل‌ های به‌روز درباره بازار رمزارزها، می‌ توانید از کانال ارز دیجیتال ما استفاده کنید.

مشکلات اصلی اتریوم لایه اول

• سرعت پایین تراکنش ها: شبکه اتریوم تنها حدود ۱۵ تا ۳۰ تراکنش در ثانیه را پردازش می کند.
• کارمزد بالا (Gas Fee) :در زمان شلوغی شبکه، کارمزد یک تراکنش ساده می تواند چند ده دلار باشد.
• ازدحام شدید: با افزایش تقاضا در حوزه هایی مثل دیفای و NFT، شبکه بار اضافی زیادی را تجربه می کند.

این محدودیت ها نه تنها کاربران عادی را آزار می دهند بلکه برای توسعه دهندگان و سرمایه گذاران بزرگ نیز مشکلاتی ایجاد می کنند. در این شرایط، لایه دوم مانند یک راه حل نجات بخش وارد میدان شد.

معماری لایه دوم اتریوم: یک نگاه فنی

برای درک بهتر اینکه Layer 2 چیست باید به معماری آن توجه کنیم. لایه دوم بر اساس یک اصل ساده کار می کند:

• انجام بخش زیادی از پردازش ها خارج از زنجیره اصلی
• ارسال داده های فشرده و نهایی به لایه اول

این معماری چند مزیت اساسی دارد:

• کاهش فشار روی لایه اول
• افزایش مقیاس پذیری
• حفظ امنیت از طریق تکیه بر شبکه اصلی

انواع راهکارهای Layer 2 چیست؟

راهکارهای مختلفی برای لایه دوم اتریوم ارائه شده اند. هرکدام نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارند. در ادامه با مهم ترین دسته ها آشنا می شویم.
موارد اول و دوم این لیست مهمترین و پر کاربردترین ابزارهای لایه دوم اتریوم هستند.

۱.  Optimistic Rollups

Optimistic Rollups یکی از پرکاربردترین راهکارهای لایه دوم به شمار می رود که هدف اصلی آن افزایش مقیاس پذیری و کاهش هزینه تراکنش ها در شبکه اتریوم است. در این مدل، تراکنش ها در خارج از زنجیره اصلی پردازش می شوند و سپس در قالب مجموعه ای از داده ها یا همان Batch به بلاکچین اصلی منتقل می گردند. ویژگی متمایز این روش در آن است که تمامی تراکنش ها به صورت پیش فرض معتبر در نظر گرفته می شوند، مگر آنکه خلاف آن توسط یکی از نودها یا اعتبارسنج ها ثابت شود. این سازوکار به مدل اثبات تقلب (Fraud Proof) شهرت دارد.

فرآیند به این صورت است که پس از بارگذاری تراکنش ها در لایه دوم، نتایج در قالب یک بلاک به لایه اول ارسال می شود. از آنجا که همه تراکنش ها معتبر فرض می شوند، امکان پردازش سریع و کارآمد فراهم می گردد. با این حال، دوره ای به نام «دوره چالش» یا Challenge Period در نظر گرفته می شود که طی آن، هر نودی می تواند اعتبار تراکنش ها را زیر سؤال ببرد و در صورت وجود تقلب یا خطا، اثباتی برای آن ارائه دهد. اگر اثبات تقلب تأیید شود، تراکنش های مشکل دار اصلاح شده و امنیت شبکه حفظ می شود.

مزایا:

• توانایی پردازش حجم بالایی از تراکنش ها با کارمزد بسیار پایین تر نسبت به لایه اول.
• سازگاری کامل با ماشین مجازی اتریوم (EVM) که موجب سهولت در مهاجرت پروژه های موجود به این بستر می شود.
• بهره مندی از امنیت لایه اول از طریق مدل اثبات تقلب.

معایب:

• زمان نهایی شدن تراکنش ها می تواند طولانی باشد، زیرا دوره چالش ممکن است چند ساعت تا چند روز به طول انجامد.
• برداشت دارایی ها از لایه دوم به لایه اول نیز تحت تأثیر این تأخیر قرار گرفته و فرآیند خروج را برای کاربران کند می سازد.

به طور کلی، Optimistic Rollups گزینه ای کارآمد برای بسیاری از پروژه های دیفای و برنامه های غیرمتمرکز است که نیازمند مقیاس پذیری بالا و کارمزد پایین هستند، اما همچنان باید با محدودیت در زمان نهایی سازی تراکنش ها کنار بیایند.

۲.  ZK-Rollups

ZK-Rollups یکی دیگر از راهکارهای پیشرفته لایه دوم اتریوم است که از فناوری اثبات دانایی صفر (Zero-Knowledge Proofs) بهره می برد. در این روش، تعداد زیادی تراکنش در خارج از زنجیره اصلی پردازش می شوند و سپس نتیجه نهایی در قالب یک اثبات رمزنگاری شده به بلاکچین اصلی ارسال می گردد. این اثبات در واقع نشان می دهد که تمامی تراکنش ها معتبر بوده اند، بدون آنکه لازم باشد جزئیات هر تراکنش به لایه اول منتقل شود.

مکانیزم ZK-Rollups مبتنی بر استفاده از الگوریتم هایی نظیر zk-SNARKs یا zk-STARKs است که امکان تولید اثبات های رمزنگاری کوچک اما قابل اعتماد را فراهم می سازند. این اثبات ها توسط لایه اول به سرعت تأیید می شوند و نیازی به دوره چالش طولانی مانند Optimistic Rollups وجود ندارد. به همین دلیل، نهایی سازی تراکنش ها در ZK-Rollups تقریباً آنی است.

مزایا:

• سطح امنیتی بسیار بالا، زیرا هر تراکنش با استفاده از اثبات های رمزنگاری معتبر می شود.
• سرعت نهایی شدن تراکنش ها بسیار سریع تر از مدل های مبتنی بر اثبات تقلب است.
• کاهش چشمگیر داده های ذخیره شده در لایه اول، که منجر به مقیاس پذیری بیشتر و هزینه کمتر می شود.

معایب:

• فرآیند تولید اثبات های رمزنگاری بسیار پیچیده و پرهزینه است، به خصوص برای توسعه دهندگان و پروژه هایی که منابع محدودی دارند.
• برخی از ابزارهای توسعه و کتابخانه ها هنوز در حال تکامل هستند، که این امر مانعی برای پذیرش سریع توسط همه پروژه ها محسوب می شود.

ZK-Rollups به دلیل امنیت بالا و سرعت مناسب، یکی از آینده دارترین راهکارهای لایه دوم به شمار می آید و بسیاری از کارشناسان معتقدند که در بلندمدت به استاندارد اصلی مقیاس پذیری در اتریوم تبدیل خواهد شد.

۳.  State Channels 

این روش اجازه می دهد گروهی از کاربران تعداد زیادی تراکنش را خارج از زنجیره انجام دهند و فقط نتیجه نهایی روی اتریوم ثبت شود.
مزایا: سرعت بالا، کارمزد بسیار پایین.
معایب: محدودیت در مقیاس پذیری عمومی و مناسب بودن فقط برای گروه های کوچک.

۴ . Plasma 

پلاسما یک چارچوب مقیاس پذیری است که زنجیره های کوچکتری (Child Chains) ایجاد می کند تا تراکنش ها را پردازش کنند.
مزایا: کاهش فشار روی شبکه اصلی.
معایب: پیچیدگی در طراحی و مشکلات امنیتی بالقوه.

ارتباط لایه دوم با سرمایه گذاری و بازار مالی

برای یک سرمایه گذار یا تحلیلگر، دانستن اینکه Layer 2 چیست صرفاً یک بحث تکنولوژیک نیست؛ بلکه ابعاد اقتصادی مهمی دارد. پروژه های لایه دوم اتریوم مثل Arbitrum، Optimism، zkSync و StarkNet توانسته اند سرمایه های میلیاردی جذب کنند و در بازار توکن های بومی خود به موفقیت برسند.

سرمایه گذاران حرفه ای هنگام انتخاب پروژه ها معمولاً از مشاوره کارشناسان استفاده می کنند و گاهی از خدمات سبدگردانی بهره می برند تا سرمایه شان در بین پروژه های لایه دوم و سایر حوزه ها به صورت بهینه تقسیم شود.

از طرفی، درک این پروژه ها به تصمیم گیری بهتر در سرمایه گذاری در ارز دیجیتال کمک می کند. سرمایه گذاری در ارز دیجیتال بدون شناخت فناوری هایی مانند لایه دوم می تواند پرریسک باشد.

تأثیر لایه دوم بر آینده اتریوم

اگر اتریوم بخواهد جایگاه خود را به عنوان بستر اصلی دیفای و قراردادهای هوشمند حفظ کند، نیازمند مقیاس پذیری است. لایه دوم اتریوم دقیقاً همان ابزاری است که این امکان را فراهم می کند. پیش بینی ها نشان می دهد که با رشد Rollups و سایر فناوری ها، اتریوم قادر خواهد بود ده ها هزار تراکنش در ثانیه پردازش کند.

پروژه های مهم لایه دوم اتریوم

در حال حاضر چند پروژه بزرگ به عنوان پیشگامان لایه دوم شناخته می شوند. هرکدام از این پروژه ها با رویکرد خاص خود تلاش می کنند مشکلات اتریوم را حل کنند. برای پاسخ عملی به اینکه Layer 2 چیست باید این پروژه ها را بشناسیم.

۱. آربیتروم (Arbitrum)

آربیتروم یکی از محبوب ترین راهکارهای لایه دوم است که بر پایه Optimistic Rollups ساخته شده.

• مزایا: کارمزد پایین، سازگاری بالا با قراردادهای هوشمند اتریوم.
• معایب: زمان نسبتاً طولانی برای برداشت دارایی ها از شبکه.

۲. آپتیمیزم (Optimism)

این پروژه نیز از تکنیک Optimistic Rollups استفاده می کند و شباهت زیادی به آربیتروم دارد.

• مزایا: جامعه کاربری گسترده، پشتیبانی قوی توسعه دهندگان.
• معایب: محدودیت در برخی کاربردهای خاص و نیاز به بهبود  UX.

۳. زی کی سینک (zkSync)

zkSync بر اساس ZK-Rollups طراحی شده و یکی از پیشرفته ترین راهکارهای لایه دوم است.

• مزایا: نهایی سازی سریع تراکنش ها، امنیت بالا.
• معایب: پیچیدگی پیاده سازی و محدودیت در ابزارهای توسعه.

۴. استارک نت (StarkNet)

StarkNet هم از اثبات های رمزنگاری پیشرفته برای مقیاس پذیری استفاده می کند.

• مزایا: قابلیت پردازش سنگین و مقیاس پذیری بالا.
• معایب: توسعه کندتر نسبت به رقبا و چالش در جذب کاربران جدید.

مقایسه پروژه های لایه دوم اتریوم در عمل؟

اگر بخواهیم مقایسه ای داشته باشیم:

• Arbitrum و Optimism در کوتاه مدت کاربردی تر هستند چون ابزارهای آماده زیادی دارند.
•  zkSyncو StarkNet آینده نگرترند و امنیت و سرعت بالاتری ارائه می دهند، اما توسعه آن ها دشوارتر است.

این مقایسه نشان می دهد که جواب به سؤال Layer 2 چیست صرفاً یک تعریف تئوری نیست، بلکه به درک پروژه ها و انتخاب درست برای سرمایه گذاری هم مربوط می شود.

فرصت های سرمایه گذاری در لایه دوم اتریوم

بسیاری از سرمایه گذاران وقتی می خواهند تصمیم بگیرند در کدام پروژه ها ورود کنند، به سراغ لایه دوم اتریوم می روند. دلایل این انتخاب عبارت اند از:

• رشد سریع اکوسیستم دیفای و نیاز به مقیاس پذیری.
• پشتیبانی قوی بنیاد اتریوم و توسعه دهندگان مستقل.
• افزایش پذیرش توسط صرافی ها و کیف پول ها.

استراتژی های سرمایه گذاری

۱ .خرید و نگهداری توکن های لایه دوم: مثل توکن های OP یا ARB

۲ .سرمایه گذاری روی dAppهای ساخته شده در لایه دوم: مانند صرافی های غیرمتمرکز مستقر روی آربیتروم.

۳ .استفاده از خدمات سبدگردانی: برای تقسیم ریسک بین پروژه های مختلف.

سرمایه گذاران خرد معمولاً به مشاوره نیاز دارند تا بدانند کدام پروژه ها در بلندمدت ارزشمندترند.

ریسک های سرمایه گذاری در لایه دوم

هرچند آینده لایه دوم روشن به نظر می رسد، اما ریسک ها را نباید فراموش کرد.

• ریسک تکنولوژیک: پروژه های جدید ممکن است باگ یا مشکلات امنیتی داشته باشند.
• ریسک قانونی: احتمال ایجاد محدودیت های قانونی برای صرافی ها و پروژه های لایه دوم وجود دارد.
• ریسک رقابتی: پروژه های دیگر ممکن است فناوری برتری ارائه دهند و سهم بازار را بگیرند.

لایه دوم و پذیرش عمومی بلاکچین

یکی از بزرگ ترین چالش های بلاکچین همیشه این بوده که کاربران عادی تجربه خوبی نداشته اند. پرداخت کارمزدهای بالا و انتظار طولانی برای تأیید تراکنش، برای اکثر مردم جذاب نیست. لایه دوم اتریوم با کاهش کارمزد و افزایش سرعت می تواند این مانع را از میان بردارد.

• تأثیر بر DeFi
  صرافی های غیرمتمرکز مانند Uniswap یا SushiSwap وقتی روی لایه دوم اجرا می شوند، هزینه کارمزد به طور چشمگیری پایین می آید. این موضوع باعث جذب کاربران بیشتری خواهد شد.
• تأثیر بر NFT
  بازارهای NFT هم با لایه دوم ارزان تر و سریع تر می شوند، و این برای هنرمندان و کلکسیونرها اهمیت دارد.
• ارتباط لایه دوم با اتریوم 2.0
  خیلی ها می پرسند: وقتی اتریوم ۲.۰ (با اثبات سهام و شاردینگ) راه اندازی شود، آیا دیگر نیازی به لایه دوم داریم؟ پاسخ کوتاه: بله، همچنان نیاز داریم.
  حتی با اجرای کامل اتریوم ۲.۰، لایه دوم به عنوان مکمل ضروری باقی می ماند. چون شاردینگ و PoS مقیاس پذیری را بهبود می دهند، اما برای رسیدن به صدها هزار تراکنش در ثانیه، ترکیب با لایه دوم لازم است.

آینده لایه دوم: به کجا می رویم؟

پیش بینی می شود در ۳ تا ۵ سال آینده:

• Rollups به استاندارد اصلی مقیاس پذیری در اتریوم تبدیل شوند.
• پروژه های لایه دوم سهم بزرگی از بازار سرمایه را جذب کنند.
• کاربران عادی حتی متوجه نشوند که در حال استفاده از لایه دوم هستند؛ چون تجربه کاربری بسیار ساده خواهد شد.

توصیه های مهم برای سرمایه گذاران و تریدرها

۱. همیشه قبل از ورود به پروژه های لایه دوم، تحقیق دقیق انجام دهید.
۲. اگر تجربه کمی دارید، حتماً از مشاوره متخصصان یا خدمات سبدگردانی استفاده کنید.
۳. سعی کنید سبدتان متنوع باشد؛ ترکیبی از پروژه های Optimistic Rollups و ZK-Rollups می تواند ریسک را کاهش دهد.
۴. به اخبار مربوط به قانون گذاری ها توجه کنید چون می توانند روی آینده پروژه ها تأثیر بگذارند.

جمع بندی

در این بخش دیدیم که:

• پروژه های مهم لایه دوم اتریوم کدام اند و چه تفاوت هایی دارند.
• فرصت ها و ریسک های سرمایه گذاری در این حوزه چیست.
• لایه دوم چگونه می تواند پذیرش بلاکچین را در میان عموم مردم تسریع کند.
• چرا حتی با آمدن اتریوم ۲.۰ باز هم به لایه دوم نیاز داریم.
• و در نهایت، چه نکاتی برای سرمایه گذاران و کسانی که دنبال مشاوره یا سبدگردانی هستند باید مدنظر قرار گیرد.

پس اگر بخواهیم دوباره بپرسیم Layer 2 چیست، پاسخ ساده این است: لایه دوم ستون اصلی آینده اتریوم و پلی برای رسیدن به جهانی مقیاس پذیر، ارزان و کاربرپسند در بلاکچین است.

سوالات متداول

1.  Layer 2 چیست و چه تفاوتی با لایه اول اتریوم دارد؟
   Layer 2 مجموعه‌ای از راهکارها و پروتکل‌هایی است که روی شبکه اصلی اتریوم ساخته می‌شوند تا سرعت تراکنش‌ها را افزایش داده و کارمزدها را کاهش دهند. برخلاف لایه اول که همه تراکنش‌ها را مستقیماً ثبت می‌کند، لایه دوم بیشتر پردازش‌ها را خارج از زنجیره انجام می‌دهد و فقط نتیجه نهایی را به شبکه اصلی ارسال می‌کند.
2.  چرا اتریوم به لایه دوم نیاز دارد؟
   به دلیل ازدحام شبکه، محدودیت در پردازش (حدود ۱۵ تا ۳۰ تراکنش در ثانیه) و کارمزدهای بالا، اتریوم بدون لایه دوم نمی‌تواند پاسخگوی تقاضای روزافزون برنامه‌های دیفای، NFT و کاربران جدید باشد. لایه دوم با افزایش مقیاس‌پذیری، این مشکلات را تا حد زیادی حل می‌کند.
3.  آیا با راه‌اندازی اتریوم ۲.۰ دیگر نیازی به لایه دوم نیست؟
   خیر، حتی با اجرای کامل اتریوم ۲.۰ نیز لایه دوم ضروری است. اتریوم ۲.۰ مقیاس‌پذیری را بهبود می‌دهد اما برای رسیدن به صدها هزار تراکنش در ثانیه، ترکیب آن با فناوری‌های لایه دوم الزامی است.
4.  آیا سرمایه‌گذاری در پروژه‌های Layer 2 سودآور است؟
   بسیاری از پروژه‌های لایه دوم مانند Arbitrum، Optimism و zkSync رشد قابل توجهی داشته‌اند. با این حال، سرمایه‌گذاری در آن‌ها نیازمند تحقیق، بررسی ریسک‌های فنی و قانونی و تنوع‌سازی سبد سرمایه است. استفاده از مشاوره متخصصان یا خدمات سبدگردانی می‌تواند ریسک را کاهش دهد.