لایه صفر یا layer zero در بلاکچین چیست؟

معرفی لایه صفر یا layer zero بلاکچین

لایه صفر (layer zero) اصطلاحی است که برای توصیف یک پروتکل ارتباطی استفاده می‌شود که امکان تراکنش‌های مستقیم و زنجیره‌ای بین شبکه‌های بلاکچین را فراهم می‌کند. این لایه به بلاکچین‌های مختلف اجازه می‌دهد تا داده‌ها، دارایی‌ها و تراکنش‌ها را بدون تکیه بر شخص ثالث یا یک زنجیره میانی به اشتراک بگذارند. لایه صفر، عدم تمرکز را در فناوری بلاکچین حفظ کرده و در عین حال قابلیت همکاری و مقیاس‌پذیری آن را افزایش می‌دهد.

با گسترش شبکه‌های مختلف بلاکچین یکی از چالش‌های مهم در این میان، اتصال این شبکه‌ها به یکدیگر بود. این چالش از یک طرف منجر به تقسیم نقدینگی بین بلاکچین‌های مختلف شده و از طرف دیگر باعث ایجاد بلاکچین‌های تک افتاده و منزوی می‌شد.

لایه صفر با هدف ایجاد یک مسیر ارتباطی مناسب بین شبکه‌های بلاکچین مجزا ایجاد شد. با کمک این لایه، شبکه‌های مختلف بلاکچین قادر هستند دارایی‌ها و نقدینگی خود را بین سایر شبکه‌ها به اشتراک بگذارند.

در حال حاضر پلتفرم‌های لایه ۱ به طور کلی بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار ارزش دارند که سهم عمده‌ای از این ارزش متعلق به بیت کوین و اتریوم است اگرچه سایر پلتفرم‌های لایه یک مانند سولانا نیز سهم قابل توجهی از بازار را در اختیار دارند. اما در کنار این پلتفرم‌های انگشت شمار که نزدیک به ۹۰ درصد ارزش بازار را به خود اختصاص داده‌اند، تعداد بسیار زیادی بلاکچین وجود دارد که هرکدام ویژگی خاص خود را دارند اما ارتباطی بین آنها و سایر شبکه‌ها نیست. برای استفاده از این شبکه‌ها شما مجبور هستید توکن مخصوص به آن شبکه را خریداری کنید و به طور مجزا از امکانات آن استفاده کنید.

لایه صفر به شما اجازه می‌دهد که بین شبکه‌های بلاکچین مختلف حرکت کرده و از قابلیت تمام آنها استفاده کنید بدون اینکه نیاز باشد به طور تک به تک و منحصر به فرد با هرکدام کار کنید.

لایه صفر (layer zero) در بلاکچین چه نقشی ایفا می کند؟

لایه صفر (layer zero) چندین نقش را در اکوسیستم بلاکچین بر عهده می‌گیرد. این نقش‌ها عبارت‌اند از:

قابلیت همکاری

شبکه‌های مختلف بلاکچین باید به یکدیگر متصل شوند اما این اتصال به سادگی امکان پذیر نیست. هر بلاکچین بر اساس زبان‌ خاصی برنامه‌نویسی شده و نمی‌توان به راحتی آنها را به یکدیگر متصل کرد. در اینجا لایه صفر وارد عمل شده و کمک می‌کند تا بلاکچین‌های مختلف به یکدیگر متصل شوند.

مقیاس پذیری

یکی از مشکلات شبکه‌های بلاکچین مقیاس‌پذیری است. در واقع شبکه‌های بلاکچین درگیر یک سه‌گانه ناممکن هستند که عبارت است از مقیاس‌پذیری، امنیت و تمرکز زدایی. هر کدام از این سه فاکتور با دو فاکتور دیگر در تضاد است. لایه صفر تلاش می‌کند بدون قربانی‌ کردن امنیت، تمرکز زدایی و مقیاس‌پذیری را در بلاکچین افزایش دهد.

انعطاف‌پذیری

یکی از ابتکارات بلاکچین‌ ها برنامه‌های غیرمتمرکز یا dApps است که کاربردهای متنوعی در شبکه‌های بلاکچین دارند اما این برنامه‌ها تنها در بلاکچین‌های خاص کار می‌کنند. لایه صفر به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا برنامه‌های خود را بدون وابستگی به یک پلتفرم خاص در چندین شبکه مستقر کنند.

معماری فنی لایه صفر (layer zero) چگونه است؟

این بخش احتمالا کمی تخصصی خواهد شد. با این حال تلاش می‌شود تا حد امکان موضوعات را ساده‌سازی کنیم تا مخاطبان غیرمتخصص نیز تا حد خوبی از موضوع آگاه شوند.

لایه صفر (layer zero) در معماری بلاکچین سه جزء اصلی دارد. این اجزاء عبارت‌اند از:

زنجیره اصلی: این زنجیره، بلاکچین اصلی لایه صفر است. در این زنجیره داده‌ها از زنجیره‌های مختلف لایه ۱ دریافت و ذخیره می‌شوند. در واقعه این زنجیره، مکانیسم‌های حاکمیت و اجماع را مدیریت می‌کنند.

زنجیره‌های جانبی: این زنجیره‌ها، در واقع همان بلاکچین‌های لایه ۱ هستند که نودهای تایید کننده و مکانیسم‌های اجماع خود را دارند.

پروتکل‌های انتقال زنجیره‌ای متقابل (Cross-chain Transfer Protocol): این پروتکل، انتقال غیرمتمرکز و ایمن توکن‌ها و داده‌ها را بین زنجیره‌های مخلف امکان پذیر می‌کند و تعاملات یکپارچه را در اکوسیستم بلاکچین تسهیل می‌کند. این پروتکل مهم‌ترین بخش مکانیس ارتباطی در لایه صفر است چرا که به شبکه‌های بلاکچین مختلف اجازه می‌دهد تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و منابع را به اشتراک بگذارند. برای مثال، فرض کنید می‌خواهید شبکه اتریوم را به بیت کوین متصل کرده و تراکنش‌هایی را بین این دو شبکه انجام دهید. هرکدام از این دو شبکه دارای مکانیسم اجماع خاص خود است. برای حل این مشکل، هر دو شبکه به لایه صفر متصل شده و تحت پروتکلی که در این لایه تعریف شده، تراکنش را بین یکدیگر انجام می‌دهند. بدین ترتیب نیازی به شخص ثالث برای تایید تراکنش‌ها بین دو بلاکچین وجود ندارد.

اجازه بدهید با یک مثال معماری بلاکچین لایه صفر (layer zero) را شفاف‌تر کنیم. بلاکچین لایه صفر شامل یک زنجیره اصلی است. این زنجیره شامل تمام تراکنش‌هایی است که بین زنجیر‌ه‌های فرعی رخ می‌دهد. زنجیره‌های فرعی سایر زنجیره‌های لایه یک هستند. به عنوان مثال بلاکچین‌های اتریوم، سولانا، کاردانو، بیت کوین و… به کمک نودهای اتصالی خود به زنجیره اصلی بلاکچین لایه صفر متصل می‌شوند.

حال تراکنشی بین زنجیره‌ای باید رخ بدهد. این تراکنش از نود اتصالی وارد زنجیره اصلی شده و پروتکل بین زنجیره‌ای فعال می‌شود. حال نودهای زنجیره اصلی تراکنش را تایید می‌کنند و داده‌ها و منابع از بلاکچین صادر کننده به بلاکچین وارد کننده منتقل می‌شود.

چند نمونه از پروتکل‌های لایه صفر (layer zero)

پروتکل‌های لایه صفر (layer zero) درست مانند پروتکل‌های لایه یک و یا لایه دو عمل کرده و شامل سخت‌افزارها، ماینرها، اتصالات و معماری غیرمتمرکز برای پشتیبانی از پروتکل‌هایی است که قابلیت همکاری بین بلاکچین‌ها را فراهم می‌سازد. بلاکچین‌های لایه صفر به سرعت در حال گسترش هستند. در ادامه به برخی از این بلاکچین‌ها اشاره می‌کنیم.

ونوم (VENOM)

ونوم یک شبکه لایه صفر بسیار مقیاس‌پذیر، شفاف و ایمن است که می‌تواند تا یک میلیون تراکنش در ثانیه را پشتیبانی کند. فرآیند اجتماع پروتکل ونوم ترکیبی از POS و BFT است.

دات (DOT)

بلاکچین پولکادات که به اختصار دات نامیده می‌شود به عنوان بلاکچینِ بلاکچین‌ها معروف شده است. پولکادات منابع را از طریق یک زنجیره اولیه به نام زنجیره رله به اشتراک می‌گذارد. این بلاکچین از مکانیسم POS به عنوان مکانیسم اجماع استفاده می‌کند.

اتم (ATOM)

کازموس (Cosmos) در سال ۲۰۱۴ معرفی شد. این بلاکچین از یک زنجیره اصلی که هاب (Hub) نامیده می‌شود و تعداد بسیار زیادی زنجیره‌های جانبی که زون (Zones) نامیده می‌شوند تشکیل شده است. زون‌ها می‌توانند میزبان‌ برنامه‌های غیرمتمرکز یا dApps باشند. همچنین زون‌ها می‌توانند از طریق پروتکل ارتباطات بین بلاکچین با یکدیگر در ارتباط باشند.

اولانچ (AVAX)

اولانچ یکی از پیشگامان در زمینه تمرکززدایی در اکوسیستم بلاکچین است. این بلاکچین تلاش دارد تا با حفظ امنیت و مقیاس‌پذیری، اجازه دهد تا بلاکچین‌های لایه یک به صورت کاملا غیرمتمرکز به یکدیگر متصل شوند. می‌توان گفت ابتکارات اولانچ در این زمینه بسیار جذاب است.

آیا پروتکل‌های لایه صفر ارزش سرمایه‌گذاری دارند؟

همانطور که گفته شد، پروتکل‌های لایه صفر (layer zero) مانند کازموس، پولکادات، ونوم و اولانچ، محیط بلاکچین را تغییر داده و امکان همکاری بین بلاکچین‌های مختلف را فراهم کرده‌اند. اما آیا این روند ادامه‌دار خواهد بود؟ به یک معنا آیا می‌توان به گسترش بیشتر پروتکل‌های لایه صفر (layer zero) امید داشت؟ در ادامه به برخی دلایل برای ادامه روند این تکنولوژی‌ها می‌پردازیم.

روندهای نوظهور در فناوری لایه صفر (layer zero)

اگرچه فناوری لایه صفر هنوز در مرحله اولیه خود است اما پیشرفت در این فناوری‌ها بسیار چشمگیر بوده است. تکامل این بلاکچین‌ها با حرکت‌های بزرگ در بخش لایه یک بلاکچین و ارزهای دیجیتال همگام است.

تمرکز بر مقیاس‌پذیری و قابلیت همکاری در اکوسیستم بلاکچین

با بالغ‌تر شدن اکوسیستم بلاکچین و گسترش بلاکچین‌ها و برنامه‌های غیرمتمرکز انتظار می‌رود بلاکچین‌های مختلف بتوانند با سرعت بیشتر با یکدیگر مرتبط شوند. بدین منظور پروتکل‌های لایه صفر احتمالا با سرعت بیشتری توسعه پیدا خواهند کرد تا این تقاضای رو به رشد را پوشش دهند.

ادغام با DeFi

مفهوم برجسته ای که با علاقه بسیار زیاد توسط سرمایه‌گذاران حوزه بلاکچین و صنعت مالی سنتی دنبال می‌شود، مفهوم امور مالی غیرمتمرکز یا DeFi است. پروتکل‌های لایه صفر (layer zero) مهم‌ترین نقش را در شفافیت و امنیت این صنعت ایفا می‌کنند. بازار جهانی خدمات مالی در بلاکچین از کمتر از ۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده و نشان می‌دهد که در آینده‌ای نه چندان دور شاهد افزایش بیشتر ارزش این صنعت خواهیم بود. صنعتی که بدون کمک پروتکل‌های لایه صفر عمل نمی‌تواند گسترش پیدا کند.

استیبل کوین‌ها و مدیریت دارایی‌های دیجیتال

روند دیگری که انتظار می‌رود منجر به توسعه بیشتر فناوری‌های لایه صفر شود، افزایش استیبل کوین‌ها است. این کوین‌ها برخلاف بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال، ارزش خود را از یک دارایی خاص در خارج از شبکه بلاکچین می‌گیرد. استفاده از استیبل کوین‌ها در معاملات بازار کریپتوکارنسی بسیار زیاد است و محبوبیت آن نیز روز به روز در حال افزایش است. پروتکل‌های لایه صفر نقش مهمی در مدیریت این دارایی‌ها تضمین ادغام یکپارچه آنها در اکوسیستم‌ کلی بلاکچین ایفا می‌کند.

رسانه‌های اجتماعی غیرمتمرکز

یکی از روندهای جدید در فناوری بلاکچین، ایجاد رسانه‌های اجتماعی غیرمتمرکز است به طوری که کاربران بدون نگرانی در مورد کنترل داده‌ها و نقض حریم خصوصی، بتوانند اطلاعات را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. فناوری لایه صفر (layer zero) می‌تواند به همگرایی و تجربه ارتباطی راحت‌تر کاربران کمک کرده و آنها را از دستکاری اطلاعات و همینطور نقض حریم خصوصی حفظ کند.

مشکلات پیش روی فناوری‌های لایه صفر (layer zero)

با تمام آنچه که گفته شد، مشکلات و مسائلی نیز وجود دارد که می‌تواند پتانسیل رشد و پیشرفت این فناوری‌ها را با تهددید مواجه کند. یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی توسعه فناوری‌های لایه صفر، نظارت و قوانین حاکمیتی در کشورها است. پروتکل‌های لایه صفر باید با قوانین نظارتی جدید سازگار شوند تا اعتماد سرمایه‌گذاران سنتی را جلب کنند.

با این حال، تطبیق این فناوری‌ها با چارچوب‌های نظارتی می‌تواند بی‌اعتمادی طرفداران اصیل بلاکچین را به دنبال داشته باشد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فناوری بلاکچین عدم تمرکز است. در صورتی که اگر فناوری‌های لایه صفر (layer zero) قصد داشته باشند از چارچوب‌های نظارتی پیروی کنند، باید تمرکز را افزایش دهند بدین ترتیب ممکن است امنیت داده‌ها با مشکل مواجه شود. غلبه بر این مشکلات می‌تواند راه را برای توسعه سریع‌تر فناوری‌های لایه صفر (layer zero) باز کند.

سخن پایانی

فناوری‌های لایه صفر یکی از بخش‌های مهم و در حال پیشرفت فناوری بلاکچین است. در حال حاضر پلتفرم‌هایی مانند سوشی سواپ، یونی سواپ و… که با استفاده از تکنولوژی لایه صفر (layer zero) معاملات بین زنجیره‌ها را انجام می‌دهند بیش از ۷ میلیارد دلار دارایی در اختیار دارند که نشان از توسعه سریع این تکنولوژی دارد.

با این حال، ما هنوز در ابتدای مسیر این تکنولوژی هستیم. هرچه ادغام شبکه‌های بلاکچین در یکدیگر با سرعت بیشتری انجام پذیرد، تحولات فناوری لایه صفر نیز با سرعت بیشتری دنبال خواهد شد. با این حال، توسعه دهندگان در این لایه بلاکچین باید با مشکلاتی مانند مقیاس پذیری، امنیت، چالش‌های زیست محیطی، چارچوب‌های نظارتی و حاکمیتی و سایر چالش‌ها مقابله کنند تا راه برای توسعه بیشتر این تکنولوژی باز شود.

سوالات متداول

لایه صفر چیست؟

لایه صفر یک پروتکل ارتباطی است که بلاکچین‌های مختلف را به هم متصل می‌کند تا ارتباط بین زنجیره‌ای با امنیت بالا و به صورت غیرمتمرکز انجام پذیر باشد.

لایه صفر در بلاکچین چه نقشی ایفا می‌کند؟

لایه صفر قابلیت همکاری، مقیاس پذیری، انعطاف‌پذیری و امنیت را در عین تراکنش‌های غیرمتمرکز بین بلاک‌چین‌های مختلف تامین می‌کند.

لایه صفر از چه اجزایی تشکیل شده است؟

لایه صفر از سه جزء اصلی تشکیل شده است. جزء اول بدنه اصلی بلاکچین است که در آن تراکنش‌ها تایید می‌شوند. جزء بعدی بلاکچین‌های جانبی هستند. این بلاکچین‌ها، همان بلاکچین‌های لایه یک هستند که به صورت مستقیم به بلاکچین اصلی متصل می‌شوند و جزء سوم پروتکل ارتباطی است که مشخص می‌کند ارتباط بین بلاکچین‌ها به چه صورت انجام پذیرد.

چند نمونه بلاکچین مبتنی بر لایه صفر را نام ببرید؟

مهم‌ترین بلاکچین‌های لایه صفر عبارت‌اند از اولانچ، اتم، پولکادات، کازموس و ونوم.

آیا بلاکچین‌های لایه صفر ارزش سرمایه‌گذاری دارند؟

هرچه فناوری بلاکچین بیشتر توسعه پیدا کند، اهمیت فناوری لایه صفر بیشتر می‌شود چرا که بلاکچین‌های مختلف نیاز به ارتباط امن، پایدار و غیرمتمرکز بین یکدیگر دارند و این مساله با کمک بلاکچین‌های لایه صفر حل می‌شود.